Atvinnuvegaráðuneytið kynnir til samráðs mál nr. 191/2025, "Drög að frumvarpi til laga um breytingu á búvörulögum (framleiðendafélög)". Umsagnarfrestur er til og með 17.10.2025.
Byggðarráð Skagafjarðar harmar að búið sé að leggja fram frumvarp á Alþingi um breytingar á búvörulögum sem augljóslega munu veikja samkeppnisstöðu bænda og koma í veg fyrir að þeir geti hagrætt í meðal annars rekstri afurðastöðva fyrir kjöt- og mjólkurafurðir.
Það segir sig sjálft að sífellt aukin tækni- og vélvæðing í rekstri afurðastöðva í bæði mjólkur- og kjötiðnaði kallar á stærri einingar sem geta afkastað meira magni með minni mannaflsþörf og þannig lækkað kostnað við vinnsluna í viðkomandi afurðastöð, bændum og neytendum til góða.
Það var mikill og jákvæður áfangi fyrir íslenskan landbúnað þegar breytingar voru gerðar á 71. grein búvörulaga fyrir tæplega 25 árum síðan sem heimiluðu afurðastöðvum í mjólkuriðnaði að gera skipulagsbreytingar og hagræða með sameiningu afurðastöðva og/eða aukinni samvinnu þeirra. Það vita allir sem til þekkja að þær hagræðingar sem gerðar hafa verið síðan þá hafa skilað bæði bændum og neytendum verulegum fjárhagsbata og gert mjólkurframleiðslu á Íslandi að þeirri öflugu atvinnugrein sem hún er í dag. Um þessar breytingar hefur verið mikil sátt meðal bænda og því ótrúlegt að slökkva eigi á frekari möguleikum til hagræðingar og samvinnu, en það má öllum vera ljóst að hagræðing í rekstri er eilífðarverkefni vegna tækniframfara og breytinga sem fólk sér sjaldnast fyrir.
Rekstur afurðastöðva í kjötiðnaði hefur aftur á móti verið mjög erfiður til margra ára vegna óhagkvæmra rekstrareininga sem ekki hefur verið hægt að laga með sameiningu eða samvinnu vegna lagalegra takmarkana sem voru í búvörulögum. Því fagnaði sveitarstjórn Skagafjarðar þeirri breytingu sem gerð var með lögum nr. 30/2024, en þar var opnað fyrir heimild sláturhúsa og kjötafurðastöðva til samstarfs og/eða sameiningar, með það að markmiði að afurðastöðvar gætu hagrætt í rekstrinum og þannig stuðlað að hærra afurðaverði til bænda og lægra vöruverði til neytenda.
Með þeim breytingum sem nú eru lagðar til er hins vegar verið að loka á frekari hagræðingu meðal sláturhúsa og kjötafurðastöðva fyrir sauðfé, nautgripi og hross ásamt því að verið er að koma í veg fyrir frekari framþróun í afurðastöðvum í mjólkuriðnaði. Þessi gríðarlega takmörkun og byrði sem með þessu yrði sett á íslenskan landbúnað er með ólíkindum. Ótrúlegt er jafnframt að tillagan skuli koma frá atvinnuvegaráðherra sem er í ríkisstjórn sem gaf út það ætlunarverk sitt „að vinna að aukinni verðmætasköpun í atvinnulífinu m.a. með því að ýta undir vöxt og verðmætasköpun í matvælaframleiðslu“.
Með þessu frumvarpi er augljóslega verið að vinna í þveröfuga átt, gegn hagsmunum bænda og íslenskrar matvælaframleiðslu og um leið gegn hagsmunum neytenda.
Byggðarráð Skagafjarðar skorar á atvinnuvegaráðherra að draga umræddar breytingar á búvörulögum tafarlaust til baka. Jafnframt bendir byggðarráð á að eðlilegt sé að vinna við jafn mikilvæg lög og búvörulögin eru íslenskum landbúnaði í samvinnu við Bændasamtök Íslands og Samtök fyrirtækja í landbúnaði.
Byggðarráð Skagafjarðar minnir á mikilvægi þess að standa vörð um innlenda búvöruframleiðslu og að henni sé gert kleift að hagræða í rekstri afurðastöðva. Samkeppnin við innfluttar afurðir er mikil og í öllum okkar nágrannalöndum eru afurðastöðvar bæði mjög stórar og fáar sem er eðlileg þróun í því tækni- og vélvæðingarumhverfi sem við búum við í dag.
Byggðarráð Skagafjarðar harmar að búið sé að leggja fram frumvarp á Alþingi um breytingar á búvörulögum sem augljóslega munu veikja samkeppnisstöðu bænda og koma í veg fyrir að þeir geti hagrætt í meðal annars rekstri afurðastöðva fyrir kjöt- og mjólkurafurðir.
Það segir sig sjálft að sífellt aukin tækni- og vélvæðing í rekstri afurðastöðva í bæði mjólkur- og kjötiðnaði kallar á stærri einingar sem geta afkastað meira magni með minni mannaflsþörf og þannig lækkað kostnað við vinnsluna í viðkomandi afurðastöð, bændum og neytendum til góða.
Það var mikill og jákvæður áfangi fyrir íslenskan landbúnað þegar breytingar voru gerðar á 71. grein búvörulaga fyrir tæplega 25 árum síðan sem heimiluðu afurðastöðvum í mjólkuriðnaði að gera skipulagsbreytingar og hagræða með sameiningu afurðastöðva og/eða aukinni samvinnu þeirra. Það vita allir sem til þekkja að þær hagræðingar sem gerðar hafa verið síðan þá hafa skilað bæði bændum og neytendum verulegum fjárhagsbata og gert mjólkurframleiðslu á Íslandi að þeirri öflugu atvinnugrein sem hún er í dag. Um þessar breytingar hefur verið mikil sátt meðal bænda og því ótrúlegt að slökkva eigi á frekari möguleikum til hagræðingar og samvinnu, en það má öllum vera ljóst að hagræðing í rekstri er eilífðarverkefni vegna tækniframfara og breytinga sem fólk sér sjaldnast fyrir.
Rekstur afurðastöðva í kjötiðnaði hefur aftur á móti verið mjög erfiður til margra ára vegna óhagkvæmra rekstrareininga sem ekki hefur verið hægt að laga með sameiningu eða samvinnu vegna lagalegra takmarkana sem voru í búvörulögum. Því fagnaði sveitarstjórn Skagafjarðar þeirri breytingu sem gerð var með lögum nr. 30/2024, en þar var opnað fyrir heimild sláturhúsa og kjötafurðastöðva til samstarfs og/eða sameiningar, með það að markmiði að afurðastöðvar gætu hagrætt í rekstrinum og þannig stuðlað að hærra afurðaverði til bænda og lægra vöruverði til neytenda.
Með þeim breytingum sem nú eru lagðar til er hins vegar verið að loka á frekari hagræðingu meðal sláturhúsa og kjötafurðastöðva fyrir sauðfé, nautgripi og hross ásamt því að verið er að koma í veg fyrir frekari framþróun í afurðastöðvum í mjólkuriðnaði. Þessi gríðarlega takmörkun og byrði sem með þessu yrði sett á íslenskan landbúnað er með ólíkindum. Ótrúlegt er jafnframt að tillagan skuli koma frá atvinnuvegaráðherra sem er í ríkisstjórn sem gaf út það ætlunarverk sitt „að vinna að aukinni verðmætasköpun í atvinnulífinu m.a. með því að ýta undir vöxt og verðmætasköpun í matvælaframleiðslu“.
Með þessu frumvarpi er augljóslega verið að vinna í þveröfuga átt, gegn hagsmunum bænda og íslenskrar matvælaframleiðslu og um leið gegn hagsmunum neytenda.
Byggðarráð Skagafjarðar skorar á atvinnuvegaráðherra að draga umræddar breytingar á búvörulögum tafarlaust til baka. Jafnframt bendir byggðarráð á að eðlilegt sé að vinna við jafn mikilvæg lög og búvörulögin eru íslenskum landbúnaði í samvinnu við Bændasamtök Íslands og Samtök fyrirtækja í landbúnaði.
Byggðarráð Skagafjarðar minnir á mikilvægi þess að standa vörð um innlenda búvöruframleiðslu og að henni sé gert kleift að hagræða í rekstri afurðastöðva. Samkeppnin við innfluttar afurðir er mikil og í öllum okkar nágrannalöndum eru afurðastöðvar bæði mjög stórar og fáar sem er eðlileg þróun í því tækni- og vélvæðingarumhverfi sem við búum við í dag.